Giáo án Chữ người tử tù, soạn theo NXB Kết nối tri thức 10

• Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Tuân.
• Giới thiệu tập truyện Vang bóng một thời.
• Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác Chữ người tử tù.

Bước 2: Học sinh tiếp nhận và đưa ra ý kiến, trả lời câu hỏi. Giáo viên có thể chia nhóm để học sinh thảo luận.

Bước 3: Học sinh báo cáo kết quả và bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Giáo viên nhận xét và đưa ra thông tin chính xác. Sau đó, gợi mở sang hoạt động giảng dạy tiếp theo.

• Tác giả:

– Nguyễn Tuân (1910 – 1987) sinh ra trong một gia đình nhà nho.

– Quê ở làng Mộc, nay thuộc phường Nhân Chính, Thanh Xuân, Hà Nội.

– Ông là một nghệ sĩ tài hoa, uyên bác và có phong cách độc đáo. Nhà văn ý thức về cái tôi cá nhân, một nghệ sĩ xuất đời đi tìm chân – thiện – mỹ.

– Năm 1996, Nguyễn Tuân được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

– Ông có sở trường là thể loại tùy bút.

– Một số sáng tác tiêu biểu: Một chuyến đi (1938), Vang bóng một thời (1940), Tùy bút sông Đà (1960),…

• Tập truyện Vang bóng một thời:

– Tác phẩm gồm 14 tùy bút hoặc truyện ngắn viết về những nét đẹp của con người trong thời phong kiến xưa.

– Qua tập truyện, Nguyễn Tuân muốn thể hiện sự tiếc nuối về vẻ đẹp của một thời đã qua. Đồng thời, cho thấy sự trân trọng và tự hào đối với những truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc.

•  Hoàn cảnh sáng tác Chữ người tử tù:

– Trích trong tập truyện Vang bóng một thời.

– Tác phẩm lúc đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng. Đến năm 1940 thì đổi tên thành Chữ người tử tù.

• Chia bố cục cho văn bản.
• Tóm tắt tác phẩm.

Bước 2: Học sinh thảo luận dưới sự hướng dẫn của giáo viên (có thể chia theo nhóm).

Bước 3: Học sinh trả lời câu hỏi và bổ sung (nếu có).

Bước 4: Giáo viên nhận xét và đưa ra thông tin chính xác. Sau đó, chuyển sang hoạt động tiếp theo.

• Bố cục: 3 phần

– Phần 1: Từ đầu đến “để mai ta dò ý tứ hắn ra sao rồi sẽ liệu” – Cuộc trò chuyện giữa viên quản ngục và thầy thơ lại.

– Phần 2: Tiếp đến “ “thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ” – Tấm lòng biệt đãi của viên quản ngục.

– Phần 3: Còn lại – Cảnh cho chữ trong nhà giam.

• Tóm tắt:

Huấn Cao là một nhà nho có tài viết chữ nhanh và đẹp, nhưng vì chống lại triều đình lúc bấy giờ mà trở thành một tử tù. Huấn Cao bị giam và gặp được viên cai ngục và thầy thơ lại, là những người rất hâm mộ tài viết chữ của Huấn Cao. Vào đêm trước ngày bị xử tử, viên quản ngục cùng thầy thơ lại xin Huấn Cao cho chữ. Huấn Cao vì cảm mến thái độ “biệt nhỡn liên tài” và tấm lòng yêu cái đẹp của cả hai người nên đã đồng ý cho chữ.

• Nhận xét về tình huống truyện.
• Nhận xét thái độ của viên quản ngục khi gặp Huấn Cao.
• Nhận xét về phẩm chất tốt đẹp của viên quản ngục và thầy thơ khiến Huấn Cao cảm kích.
• Nhận xét về vẻ đẹp nhân vật Huấn Cao.
• Nhận xét về cảnh cho chữ đặc biệt trong tác phẩm.

Bước 2: Học sinh thảo luận theo nhóm hoặc tự thảo luận để đưa ra ý kiến.

Bước 3: Học sinh đưa ra ý kiến và bổ sung (nếu có).

Bước 4: Giáo viên đánh giá, nhận xét câu trả lời. Sau đó, đưa ra thông tin chính xác và chuyển sang hoạt động giảng dạy tiếp theo.

• Tình huống truyện:

– Kể về cuộc gặp gỡ khác thường tại nhà giam tối tăm, chật hẹp giữa viên quản ngục và Huấn Cao.

– Viên quản ngục được xem là người đại diện cho quyền ngực nhưng lại yêu thích nghệ thuật thư pháp và tài viết chữ của Huấn Cao.

– Huấn Cao là người tử tù nhưng lại có tài viết chữ đẹp.

=> Nguyễn Tuân đã xây dựng tình huống truyện đầy kịch tính. Từ đó, làm nổi bật lên vẻ đẹp và tính cách của nhân vật. Đồng thời, thể hiện sâu sắc chủ đề tác phẩm là cái thiên lương sẽ chiến thắng cái ác.

• Thái độ của viên quản ngục khi gặp Huấn Cao:

– Lần gặp đầu: Viên quản ngục bí mật sai thầy thơ lại dâng rượu thịt cho Huấn Cao.

– Lần gặp thứ hai: Viên quản ngục tỏ thái độ khiêm tốn nhưng lại bị Huấn Cao miệt thị và xua đuổi.

– Viên quản ngục muốn xin chữ Huấn Cao, có niềm yêu thích cái đẹp và chính nghĩa nhưng chọn nhầm nghề.

– Viên quản ngục khi được Huấn Cao cho chữ và lời khuyên bảo: Viên quản ngục tỏ thái độ trân trọng – “kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.

• Phẩm chất của viên quản ngục và thầy thơ:

– Cả viên quản ngục và thầy thơ đều là người quý trọng cái đẹp và người tài.

– Dù sống trong môi trường ngục tù nhưng vẫn giữ được phẩm chất thiên lương cao quý.

• Vẻ đẹp nhân vật Huấn Cao:

– Người nghệ sĩ tài hoa: Có tài viết chữ rất nhanh và đẹp.

– Người có thiên lương trong sáng: Ông không vì vàng ngọc hay quyền thế mà cho chữ. Huấn Cao đưa ra lời khuyên cho viên quản ngục.

– Người có khí phách hiên ngang: Coi thường cái chết, ông bình tĩnh khi nghe tin mình bị giải về kinh để xử tử.

=> Huấn Cao không những là một người nghệ sĩ tài hoa mà còn là người anh hùng nghĩa khí và thiên lương trong sáng.

• Cảnh cho chữ:

– Cảnh cho chữ diễn ra lúc nửa đêm nơi nhà tù chật hẹp và hôi thối.

– Một cảnh tượng xưa nay chưa từng có: Việc cho chữ thông thường phải diễn ra ở thanh cao, trái ngược với nhà tù tăm tối.

– Sự thay đổi về địa vị: Viên quản ngục có quyền thế mà lại xin chữ kẻ tử tù. Điều này thể hiện vị thế giữa họ giờ đây chỉ còn là những người tri kỷ.

=> Cái đẹp được sản sinh trong lòng sự xấu. Từ đó, tác giả muốn thể hiện rằng cái đẹp luôn chiến thắng cái xấu xa, sự lương thiện sẽ chiến thắng các ác.

=> Tác giả sử dụng nghệ thuật tương phản và ngôn ngữ tạo hình để tái hiện cảnh tượng đặc biệt này.

• Giá trị nghệ thuật của bài.
• Ý nghĩa tác phẩm.
• Tư tưởng của Nguyễn Tuân được thể hiện thông qua tác phẩm.
• Cảm nghĩ của học sinh về hình tượng nhân vật Huấn Cao.

Bước 2: Học sinh thảo luận theo những thông tin đã được giảng.

Bước 3: Học sinh đưa ra ý kiến.

Bước 4: Giáo viên nhận xét câu trả lời và tổng hợp kiến thức chính xác.

• Giá trị nghệ thuật:

– Tác giả xây dựng tình huống truyện độc đáo và vô cùng đặc sắc.

– Thủ pháp đối lập được đẩy lên cao trào.

– Ngôn ngữ kể chuyện góc cạnh và giàu hình ảnh, vừa cổ kính vừa hiện đại.

• Ý nghĩa tác phẩm:

Tác phẩm đã khắc họa thành công chân dung người nghệ sĩ Huấn Cao tài hoa có thiên lương trong sáng. Qua đó thể hiện tài năng nghệ thuật và quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân về hình tượng người anh hùng tài hoa, hiên ngang và khí phách.

• Tư tưởng của tác giả:

Thông qua Chữ người tử tù, ta có thể thấy được tư tưởng của tác giả Nguyễn Tuân về cái đẹp là bất khả chiến bại. Dù thực tại có tối tăm và tàn bạo nhưng cuối cùng cũng không thể tiêu diệt được cái đẹp, cái thiện lương. Điều này thể hiện giá trị nhân văn rằng cái thiên lương có sức mạnh cảm hóa cái xấu.

• Cảm nghĩ về nhân vật Huấn Cao:

– Huấn Cao là người anh hùng hiên ngang: Không run sợ trước quyền thế và cái chết. Ông luôn theo đuổi hoài bão lớn.

– Huấn Cao là người nghệ sĩ tài hoa thực thụ: Ông có tài viết chữ đẹp và xem chữ viết như chính con người mình.

– Huấn Cao có nhân cách cao đẹp: Đồng ý cho chữ và đưa ra lời khuyên dành cho viên quản ngục vì nhận ra quản ngục là người có tấm lòng tốt đẹp.

=> Huấn Cao là người tài đức vẹn toàn.