Soạn Lời tiễn dặn (truyện thơ dân tộc Thái), văn 11

Soạn bài Lời tiễn dặn ngắn nhất giải đáp các câu hỏi theo nội dung trong sách giáo khoa. ThePOETMagazine hướng dẫn bạn cách trả lời từng vấn đề đúng trọng tâm, súc tích nhưng vẫn đầy đủ.

Trước khi đọc

Soạn bài Lời tiễn dặn lớp 11 Kết nối tri thức phần Trước khi đọc bao gồm hai câu hỏi gợi mở. Mỗi giải đáp đều giúp bạn hình dung về văn bản đang học để tiếp thu kiến thức tốt hơn.

1/ Hãy chia sẻ đôi điều về một truyện thơ bạn từng biết hay từng đọc (nhan đề, tác giả, nội dung tác phẩm,…).

Nhan đề: Tống Trân Cúc Hoa

Tác giả: Truyện thơ Nôm khuyết danh

Nội dung: Truyện kể rằng, có chàng Tống Trân vốn là con cầu tự, lên ba tuổi thì cha mất. Tám tuổi phải dắt mẹ đi ăn xin khắp làng. Một hôm, hai mẹ con tới một nhà giàu xin ăn. Có một người con gái tên là Cúc Hoa, con nhà Trưởng giả, thương tình đem gạo ra cho và đem lòng yêu Tống Trân. Cha nàng bắt gặp, không cản ngăn được, bèn bắt nàng lấy Tống Trân sau đó từ con, bỏ rể. Nhưng Cúc Hoa đảm đang chẳng những nuôi được mẹ chồng mà còn đi mời thầy về dạy học cho chồng. Đến kỳ, Tống Trân lên kinh dự thi và đỗ Trạng Nguyên. Vua muốn gả công chúa cho Tống Trân nhưng chàng khước từ. Con gái vua tức giận bèn xui cha cử Tống Trân đi sứ ở bên Tàu mười năm. Sẵn lòng tức giận lại được con gái xúi giục, vua bèn truyền lệnh cử ngay Tống Trân đi sứ sang Tàu. Tống Trân từ biệt mẹ và Cúc Hoa lên đường. Với trí thông minh và tài khôn khéo của mình, Tống Trân đã vượt qua được nhiều vụ án rắc rối. Vua Tàu từ chỗ khinh thường chuyển sang mến phục, phong cho Tống Trân lưỡng quốc Trạng Nguyên và gả công chúa cho chàng. Nhưng Tống Trân đã từ chối. Ở trong nước, Cúc Hoa một mình nuôi mẹ chồng, chờ chồng. Được bảy năm, thấy Tống Trân không về, gia đình Cúc Hoa bèn ép nàng lấy một người khác có chức sắc trong làng là Đình trưởng. Cúc Hoa không nghe, cha nàng bèn nhốt nàng lại, đánh đập tàn nhẫn, rồi tống cả mẹ Tống Trân xuống chuồng trâu ở. Quá đau khổ và để thủ tiết với chồng, Cúc Hoa đến núi Sơn Vị định tự tử. Thần Sơn Tinh thấu rõ cảnh tình của Cúc Hoa đã hóa phép thành con mãnh hồ đi sang nước Tàu để đưa thư Cúc Hoa cho Tống Trân. Nhận được tin và biết rõ sự tình ở nhà, Tống Trân đem thư trình lên vua Tàu. Vua Tàu cho chàng về nước trước khi hạn ba tháng. Ba năm ở rể của Đình trưởng đã mã hạn, cha Cúc Hoa bèn tổ chức lễ cưới linh đình và cho rước Cúc Hoa về nhà chồng. Cúc Hoa lòng dạ rối bời vẫn một lòng kiên trinh, vừa nấn ná đợi chồng, vừa chuẩn bị quyên sinh để giữ trọn tình nếu đến giờ chót Tống Trân không về. Giữa lúc mọi người đang trong cỗ tiệc thì Tống Trân xuất hiện. Đám cưới tan vỡ. Mẹ gặp con, vợ gặp chồng, cả nhà sum họp xiết bao mừng tủi. Cha mẹ Cúc Hoa bị vạch mặt vô cùng xấu hổ và nhục nhã, còn công chúa nước Tàu bấy lâu vẫn một dạ yêu thương Tống Trân đã xin vua cha cho sang nước Việt để gặp chàng. Trên đường biển đến nước Việt, thuyền gặp bão lớn, công chúa bị sóng đánh trôi dạt vào bờ, được hươu nai cứu sống rồi chăm sóc, nuôi nấng. Một hôm, Tống Trân đi săn hươu trong rừng, bắt gặp công chúa bèn đưa công chúa về nhà. Cúc Hoa vui lòng để cho Tống Trân lấy công chúa. Thế là Tống Trân, Cúc Hoa và công chúa nước Tàu sống bên nhau hạnh phúc sau bao năm tháng phân cách, khổ đau, đợi chờ.

2/ Hãy nhớ lại một tác phẩm (thuộc bất kì thể loại nào) có kể một câu chuyện tình yêu đã thực sự gây ấn tượng với bạn. Theo bạn, điều gì khiến tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học?

Tình yêu Lục Vân Tiên – Kiều Nguyệt Nga trong Truyện Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu) là một tình yêu đã thực sự gây ấn tượng với em. Đó là tình yêu đẹp, trong sáng trong văn học trung đại Việt Nam.

Tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học thể hiện được những tư tưởng, tình cảm của người viết qua cách sử dụng nghệ thuật biểu đạt. Còn tình thương là những tình cảm, cảm xúc nảy sinh từ những rung cảm trong cuộc sống. Đó là sự rung động trước cái đẹp, trước sự việc, hiện tượng diễn ra xung quanh con người.

Trong khi đọc

Soạn văn 11 Lời tiễn dặn Trong khi đọc bao gồm bốn câu hỏi theo từng đoạn của truyện thơ. Thông qua mỗi giải đáp bạn sẽ biết được bối cảnh, vẻ đẹp và tâm trạng của nhân vật chi tiết.

1/ Hình dung về bối cảnh câu chuyện.

Chàng trai đưa tiễn cô gái mình yêu về nhà chồng.

2/ Chú ý cách diễn tả đầy hình ảnh về tâm trạng của cô gái.

Từ đầu đoạn trích, liên tiếp các từ ngoảnh lại, ngoái trông, đau nhớ, ngồi chờ, ngồi đợi,… được sử dụng dồn dập, liên tiếp đã thể hiện rõ nỗi lòng đau khổ, nhớ thương, quyến luyến của cô gái. Điều đặc biệt là hình ảnh cô gái lại hiện lên qua cái nhìn, tâm trạng của chàng trai giống như một thước phim quay chậm đến từng chi tiết. Điều này chứng tỏ chàng trai đã âm thầm quan sát cô gái với tất cả sự trìu mến, xót thương. Họ đã hiểu nhau đến từng hành động và ý nghĩ.

3/ Vẻ đẹp của người con gái Thái được miêu tả như thế nào?

Soạn văn Lời tiễn dặn giúp em hình dung được nét đẹp vô cùng tươi sáng, xinh xắn và đáng yêu của người con gái Thái. Vẻ đẹp ấy được miêu tả bằng một nét phác họa chính xác hết sức tài tình: “Xin hãy cho anh kề vóc mảnh” bởi ai đã từng tiếp xúc với người phụ nữ Thái hẳn sẽ ấn tượng với dáng vóc mảnh mai có phần kiêu sa của họ. Truyện thơ khác với các thể loại tự sự văn xuôi ở ưu thế tả người, tả cảnh, tả tình, ở phần khác của truyện thơ này có một số dòng miêu tả vẻ đẹp của người con gái: “Ngón tay thon lá hành – Đuôi mắt dài như mắt lá trầu xanh”.

4/ Cảm nhận niềm thương xót của chàng trai khi chứng kiến tình cảnh của người yêu ở nhà chồng.

Chàng trai an ủi, động viên khi cô gái bị nhà chồng hành hạ, và một lần nữa khẳng định sự chung thủy son sắt trong tình yêu. Để giữ lời thề nguyền, quyết bảo vệ tình yêu và ước vọng được đoàn tụ cùng người yêu, nàng tuy về nhà chồng nhưng cố tình phản kháng lại sự xếp đặt của số mạnh, giả bộ ương bướng, ngớ ngẩn, vụng về để cho nhà chồng chán mình mà đuổi về bằng những việc làm: “Rửa bát xóc cả rổ – Rửa ốc rửa từng con”. Người phụ nữ về nhà chồng phải ăn cơm thừa canh cặn, phải làm việc cực nhọc lại bị hành hạ, ngược đãi đủ đường. Trước phần 2 của đoạn trích là cảnh cô gái bị nhà chồng đánh ngã lăn quay bên cối gạo. Đoạn đầu của phần 2 miêu tả những hành động, cử chỉ ân cần, chăm sóc, lo lắng thuốc thang của chàng trai dành cho cô gái. Lời nói của chàng thật dịu dàng, chan chứa xót thương.

Sau khi đọc

Phần Sau khi đọc trong nội dung soạn Lời tiễn dặn lớp 11 bao gồm bảy câu hỏi khai thác sâu hơn. Tiếp nối phần Trong khi đọc, học sinh sẽ hiểu rõ từng chi tiết được nhắc đến trong văn bản.

1/ Qua hai lời tiễn dặn trong đoạn trích, người đọc có thể nắm bắt được điều gì về bối cảnh của câu chuyện?

Bối cảnh của câu chuyện trong văn bản là lời tiễn biệt của chàng trai với người con gái mình yêu đi lấy chồng. Tâm trạng buồn không nỡ rời xa, lưu luyến không muốn rời của người con trai. Bối cảnh câu chuyện thật éo le khi hai người yêu nhau mà không đến được với nhau. Chàng trai tuyệt vọng, khi phải rời xa người mình yêu. Và càng éo le hơn khi chàng trai chứng kiến người con gái bị chồng đánh đập, câu chuyện thật bi thương khi đẩy cả hai nhân vật vào hoàn cảnh như vậy.

2/ Lời kể trong đoạn trích là của ai? So với một số tác phẩm viết bằng văn xuôi đã học, lời kể ở đây có điểm gì đặc biệt?

Lời kể trong đoạn trích là lời của người con trai.

So với các tác phẩm viết bằng văn xuôi thì lời kể ở đây đặc biệt ở chỗ là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình. Thơ nhưng lại đan xen câu chuyện, đây là một điểm đặc biệt và nổi trội khi tác giả đã viết tác phẩm theo phong cách truyện thơ, thơ mà lại có cả câu chuyện đan xen ở trong đó. Lời kể ở đây đặc biệt ở chỗ sự kết hợp của thơ và truyện, câu chuyện trở nên sinh động và cuốn hút trước những tình tiết diễn biết câu chuyện. Đây là đặc điểm nổi bật của truyện thơ khi thành công kết hợp được cả hai yếu tố trong cùng một tác phẩm.

3/ Nêu nhận xét về tâm trạng của cô gái trên đường về nhà chồng và cách thể hiện tâm trạng ấy trong lời tiễn dặn 1.

Nhận xét số 1: Qua đoạn thơ đầu của đoạn văn lời tiễn dặn thứ nhất, ta có thể nhận thấy tâm trạng của cô gái trên đường về nhà chồng là đau lòng, hoài niệm và lo lắng. Cô gái không chỉ đau lòng vì sự chia ly với người yêu mà còn lo lắng về cuộc sống mới, đồng thời cô gái cũng nhớ về những kỷ niệm buồn và vui cùng người yêu đã trải qua. Điều này được thể hiện qua câu thơ như:

Vừa đi vừa ngoảnh lại

Vừa đi vừa ngoái trông

Chân bước xa lòng càng đau nhớ.

Trong lời tiễn dặn, cô gái thể hiện tâm trạng của mình bằng cách nhắc nhở người yêu về những điều cần phải làm khi ở nơi xa, cùng lời chúc người yêu luôn vui vẻ, may mắn và bình an. Điều này cho thấy cô gái vẫn muốn yêu thương và quan tâm đến người yêu của mình mặc dù đã phải chia xa.

Nhận xét số 2: Tâm trạng của cô gái trong lời tiễn dặn 1 là tâm trạng buồn bã, đau đớn và cô đơn. Cô gái đã phải rời xa gia đình và người mình yêu để theo chồng – người mà mình không có tình cảm. Sự lưu luyến và nhớ nhung của cô gái với quê hương, người yêu càng khiến cô càng đau lòng hơn khi phải đi xa. Cô gái đã cố gắng ngoảnh lại nhìn lại những gì đã qua, nhìn lại những người thân yêu đã phải rời xa để đi theo chồng. Nhưng bước xa lòng càng đau nhớ, cô gái cảm thấy cô đơn và vô cùng nhớ những kỷ niệm cũ.

4/ Qua toàn bộ đoạn trích, hình ảnh chàng trai hiện lên với những đặc điểm gì? Bạn thấy xúc động nhất với những biểu hiện nào của nhân vật này?

Soạn Lời tiễn dặn em thấy hình ảnh chàng trai hiện lên với những đặc điểm:

• Xót xa khi tiễn biệt người yêu đi lấy chồng.
• Lưu luyến không nỡ rời xa người yêu.
• Tuyệt vọng khi không còn người yêu.

=> Thể hiện tình yêu chung thủy của chàng trai đối với cô gái.

• Khi chứng kiến người yêu bị đánh đập, chàng trai xót thương cô gái.
• Điểm sáng của tác phẩm là khi chàng trai thể hiện ý chí quyết tâm đưa cô gái trở về bên cạnh mình.

=> Chàng trai hiện lên với những đặc điểm là người con trai tốt, yêu thương hết lòng và xót xa thương cảm trước tình cảnh của cô gái.

Xúc động nhất là khi chàng trai quyết tâm đưa cô gái trở về đoàn tụ với mình. Bởi lẽ, đó là khi chàng trai thể hiện tình yêu thương vô bờ của mình dàng cho cô gái, không còn chấp nhận số phận là cô gái đi lấy chồng nữa mà quyết tâm đưa cô về khi cô bị chồng đánh đập. Đỉnh cao của tình yêu dành cho cô gái, bởi khi đó cô gái vô cùng khổ cực nên quyết định của chàng trai quả là quyết định đúng đắn và cũng làm cho cô gái cảm nhận rõ hơn về tình cảm của chàng trai dành cho mình.

5/ So sánh nội dung lời kể nguyên thủy chung và cách thể hiện lời thề ấy trong hai lời tiễn dặn.

Nhận xét số 1:

“Lời thề nguyền” trong bài Lời tiễn dặn là một cam kết, một hứa hẹn và đồng thời cũng là một lời hứa nhằm đảm bảo rằng người được tiễn dặn sẽ giữ lời và tránh xa những điều không tốt. Trong bài thơ, “lời thề nguyền” được sử dụng để thể hiện tình cảm đau đớn của người gửi gắm cho người nhận và đồng thời cũng là một cách để giữ gìn mối quan hệ.

Trong đoạn thơ, câu “Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại, được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi” là lời thề nguyền. Bằng cách này, người gửi đang cố gắng thuyết phục người nhận thực hiện điều họ đã hứa. Tuy nhiên, nó cũng là một lời cảnh báo, thể hiện rằng nếu người nhận họ không giữ lời, họ sẽ gây tổn thương và mất đi sự tín nhiệm của người gửi.

Vì vậy, lời thề nguyền trong bài thơ Lời tiễn dặn không chỉ là một cam kết mà còn là một cách thể hiện tình cảm và giữ gìn mối quan hệ, đồng thời cũng là một cảnh báo để đảm bảo sự tin tưởng và tôn trọng giữa hai bên.

Nhận xét số 2:

Về nội dung của lời thề nguyền: Trong lời thề nguyền thủy chung, người ta thề sẽ trung thành, tận tâm với người mình yêu và sẽ giữ trọn tình yêu suốt cuộc đời. Còn trong lời tiễn dặn “Người con gái trên đường về”, lời thề được thể hiện thông qua lời tiễn dặn của người đàn ông với người phụ nữ mình yêu. Anh ta mong muốn cô gái sẽ luôn giữ trọn tình yêu với mình.

Về cách thể hiện lời thề nguyền:

• Lời thề nguyền thủy chung được thể hiện thông qua nghi thức, hình ảnh như uống rượu, trao nhẫn, nắm tay nhau thề nguyền, vật trao duyên,…
• Trong lời tiễn dặn “Người con gái trên đường về”, lời thề nguyền được thể hiện qua câu chữ. Anh cầu nguyện cho người phụ nữ sẽ giữ trọn tình yêu và sẽ chịu đựng mọi khó khăn, thử thách mà vẫn trung thành với mình.

6/ Qua tìm hiểu đoạn trích và phần giới thiệu chung về tác phẩm Tiễn dặn người yêu, hãy nêu nhận xét về sự khác nhau giữa một bài thơ trữ tình và một truyện thơ.

Nội dung của thơ trữ tình là biểu hiện của tư tưởng, tình cảm làm sống dậy cái thế giới chủ quan của hiện thực khách quan, giúp ta đi sâu vào thế giới của những suy tư, tâm trạng nỗi niềm.

Đọc hiểu Lời tiễn dặn, em nhận ra nội dung của truyện thơ là vẻ đẹp và tính chất gợi cảm, truyền cảm của thơ có được còn do ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm súc, giàu hình ảnh và nhạc điệu. Sự phân dòng và hiệp vần của lời thơ, cách ngắt nhịp, sử dụng thanh điệu,… làm tăng sức âm vang và lan tỏa, thấm sâu của ý thơ.

7/ Đoạn trích cho biết điều gì về không gian tồn tại và đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Thái – chủ nhân truyện thơ Tiễn dặn người yêu.

Không gian núi rừng bình dị, quen thuộc của đồng báo Thái được miêu tả trực tiếp như một tấm phông rộng lớn cùng chia sẻ, đồng cảm với người đọc.

Trong thơ ca dân gian của người Thái, người Mông hay nhắc đến cái chết. Đó là một thủ pháp nghệ thuật để biểu hiện ý chí quyết bảo vệ tình yêu đến cùng. Cái chết là giới hạn cuối cùng của thử thách, nhưng “cái chết” cũng chỉ là cách biểu hiện quyết tâm (thực chất người trong cuộc không nghĩ đến cái chết và quả thực trong truyện này hai người đã quyết sống một cách mạnh mẽ và họ đã tìm lại được tình yêu).

Kết luận

The POET Magazine hướng dẫn soạn bài Lời tiễn dặn chi tiết cho học sinh dễ dàng nắm kiến thức khi đến lớp. Nếu muốn tìm thêm các bài soạn văn khác trong chương trình, bạn hãy truy cập website ngay.

XEM THÊM:

• Soạn bài Dương phụ hành lớp 11 Kết nối tri thức
• Soạn văn bài Thuyền và biển tác giả Xuân Quỳnh
• Soạn văn 11 Sống, hay không sống – đó là vấn đề (trích Hăm-let – Hemlet, Uy-li-am Sếch-xpia – Wiliam Shakespeare)