Thuyền trưởng tàu viễn dương (Lưu Quang Vũ) – Văn 8

Thuyền trưởng tàu viễn dương được soạn kỹ bằng cách trả lời đầy đủ câu hỏi trong sách giáo khoa văn lớp 8. Trong nội dung này, bạn có thể hiểu rõ hơn nội dung được đề cập và những giá trị xuất hiện trong tác phẩm.

Giới thiệu tác phẩm Thuyền trưởng tàu viễn dương

Thuyền trưởng tàu viễn dương được in trong Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh gửi lại, Hội văn học Nghệ thuật Đà Nẵng năm 1989. Học sinh nên tìm hiểu một số thông tin cơ bản của văn bản trích tại sách ngữ văn 8 Chân trời sáng tạo, trước khi trả lời chi tiết các câu hỏi trong nội dung soạn bài.

Thể loại: Hài kịch.

Phương thức biểu đạt: Tự sự.

Bố cục gồm 2 phần chính:

• Phần 1 (Từ đầu đến “không cần”): Cuộc gặp gỡ trên tàu viễn dương.
• Phần 2 (Phần còn lại): Sự thật trên tàu viễn dương.

Giá trị nội dung: Phê phán những người mắc bệnh sĩ vì háo danh, khát vọng thay đổi trời đất dù mới học chỉ tới lớp 4, cảm thấy hãnh diện khi có con rể giả làm thuyền trưởng tàu viễn dương. Ông đã làm mọi việc chỉ với mong muốn thể hiện bản thân, nâng cao tên tuổi, bất chấp thật giả, có thể hại cả người khác.

Giá trị nghệ thuật: Dùng ngôn từ mang tính chất châm biếm, miêu tả rõ nét tính cách nhân vật, tình huống truyện hài hước, nhưng song song đó là sự mỉa mai.

Tóm tắt văn bản Thuyền trưởng tàu viễn dương

Ông Toàn Nha là Chủ tịch xã kiêm Chủ nhiệm hợp tác xã Cà Hạ, háo danh lợi nên đã phát động cuộc “thay trời đổi đất, sắp đặt giang sơn”. Mục đích của ông ta là biến xã nha thành một biểu tượng của phong trào đổi mới nông thôn. Về văn hóa, ông Toàn Nha chỉ mới “học hết lớp 4”, qua tham mưu của thư ký Văn Sửu, ông đã tiến hành một loạt cải cách. Nổi bật nhất trong những đợt thay đổi do ông thực hiện là: Đổi tên cho xã (Từ xã “Cà Hạ” trở thành xã “Hùng Tâm”, đổi tên các phòng ban dưới quyền mình thành các “Trung tâm”, lấy sản xuất pháo nổ, thu mua lông vịt xuất khẩu… làm trọng điểm phát triển kinh tế xã, coi trọng việc báo cáo, tuyên truyền về thành tích trong các hội nghị, lễ tổng kết hơn phát triển thực lực địa phương. Hưng là một anh thợ lái tàu đường sông, người yêu của cô Nhàn, con gái ông Toàn Nha có dịp về quê tại thời điểm tổ chức lễ tổng kết phong trào đổi mới. Theo lời khuyên của chú, Hưng bất đắc dĩ phải nói dối mình là thuyền trưởng tàu viễn dương để làm sang cho buổi lễ, mong được Toàn Nha chấp nhận làm con rể. Tuy nhiên, vì lòng tự trọng, Hưng đã bỏ dở vai diễn, có ý định lái tàu bỏ trốn. Có một vụ cháy nổ lớn xảy ra tại trụ sở Ủy ban xã, do thuốc pháo không được bảo quản đúng cách, để khung cảnh náo loạn xảy ra. Ông Toàn Nha bị bỏng nặng, phải đi cấp cứu bằng tàu chở phân đạm của Hưng trên sông, trong tình trạng mơ màng, ông ta cảm thấy hãnh diện khi được chở trên tàu viễn dương do chàng rể tương lai – thuyền trưởng dạn dày điều khiển.

Hướng dẫn đọc khi soạn bài Thuyền trưởng tàu viễn dương

Trong sách ngữ văn 8 chân trời sáng tạo Thuyền trưởng tàu viễn dương có đặt ra các câu hỏi gợi mở. Thông qua các vấn đề được đặt ra, ThePOETMagazine giúp học sinh có thể hiểu sâu hơn về giá trị của tác phẩm.

Câu 1: Theo em, giữa người coi trọng “sĩ diện” với người mắc “bệnh sĩ” có gì khác nhau? Văn bản trên (và đoạn tóm tắt vở kịch Bệnh sĩ) cho thấy nhân vật nào hiện thân đầy đủ cho người mắc “bệnh sĩ”? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm rõ ý kiến.

Soạn văn 8 Thuyền trưởng tàu viễn dương đối với câu 1, học sinh phân biệt rõ “sĩ diện” và “bệnh sĩ”, sau đó liên kết với văn bản. Cụ thể khái niệm của từng thuật ngữ và hiện thân của “bệnh sĩ” thể hiện rất rõ.

Phân biệt người có tính “sĩ diện” và người mắc “bệnh sĩ”:

• Người có tính “sĩ diện” là người luôn để ý giữ gìn tôn trọng, danh dự và uy tín của bản thân mình trong xã hội dựa trên phẩm chất đạo đức, sự trí thức và năng lực của người đó. Người có tính “sĩ diện” luôn coi trọng sự tính tế và lịch thiệp trong cách ứng xử thông qua lời nói, suy nghĩ, hành động, vẻ bề ngoài cho phù hợp với các tiêu chuẩn chung của cộng đồng.
• Người mắc “bệnh sĩ” là người có thói thích phô trương, khoe khoang, chuộng hình thức, cố tình che giấu sự sơ sài, nghèo nàn của mình (cả về vật chất lẫn tinh thần), tỏ ra mình giàu có, sang trọng, giỏi giang, nhiều thế mạnh nổi trội hơn người. “Bệnh sĩ” làm cho họ không dám sống thật với mình, trở nên dối trá, thậm chí lừa bịp, thích sự hào nhoáng, không thực chất. Có thể nói người mắc “bệnh sĩ” là người kém văn hóa, hạn chế về hiểu biết, nhân thức.

Hiện thân của “bệnh sĩ”:

Nhân vật ông Toàn Nha – chủ tịch xã Cà Hạ là hiện thân đầy đủ cho người mắc “bệnh sĩ”. Bởi ông mắc “bệnh sĩ” mà phát động cuộc thay trời đổi đất, sắp đặt giang sơn dù bản thân ông chỉ học hết lớp 4, ông cho đổi tên xã nghe cho “kêu”, đổi các phòng ban của xã thành “Trung tâm” với các chức năng nhiệm vụ lớn lao, to tát; coi trọng việc báo cáo thành tích hơn việc phát triển thực lực của địa phương… Tất cả chỉ vì “bệnh sĩ” mà ông bất chấp việc làm giải mọi thứ để đánh bóng tên tuổi và địa phương do mình làm chủ tịch.

Câu 2: Điều gì khiến ông Toàn Nha nghĩ rằng ông đang được chở đi cấp cứu trên một “con tàu viễn dương”, mặc dù trên thực tế, đó chỉ là chiếc tàu chở phân đạm cho địa phương?

Ông Toàn Nha nghĩ rằng ông đang được chở đi cấp cứu trên một “con tàu viễn dương”, mặc dù trên thực tế, đó chỉ là chiếc tàu chở phân đạm cho địa phương, bởi vì:

Trước đó, biết ông Toàn Nha có bệnh sĩ nên người chú của anh Hưng – Lái tàu chở phân đạm đã bảo chấu tự nhân là thuyền trưởng tàu viễn dương để xuất hiện trong Lễ tổng kết phong trào đổi mới do ông Toàn Nha chủ trì nhằm làm sang cho buổi lễ.

Khi kho pháo bị nổ trong Lễ tổng kết, ông Toàn Nha bị thương phải đưa đi cấp cứu, vì bệnh sĩ của mình nên trong lúc mơ màng, ông vẫn hãnh diện cho rằng mình đang được đi trên con tàu viễn dương do đồng chí thuyền trưởng Hưng dạn dày kinh nghiệm thân chinh cầm lái.

Câu 3: Nêu một số ví dụ trong văn bản về lời đối thoại và lời chỉ dẫn sân khấu.

Soạn Thuyền trưởng tàu viễn dương, bạn cần nắm rõ các đối thoại xuất hiện. Từ đó, bạn biết được diễn biến câu chuyện và ý nghĩa ẩn sâu bên trong.

Lời đối thoại		Lời chỉ dẫn sân khấu
Nhân vật	Lời thoại
Xoan	– Pháo đấy… Chắc kho pháo bị nổ…	1. (Cả mấy người định chạy thì có tiếng huyên náo). 2. (Anh Văn Sửu cùng ông Độp, ông Thình khiêng một cải cảng trên đó ông Toàn Nha nằm bất tỉnh, áo quần tơi tả, lấm lem khói pháo, người nhiều vết bỏng, tay mặt đen sì…). 3. (hổn hển). 4. (đã tỉnh dậy, mở mắt nghếch đầu lên).
Hưng	– Cả lửa nữa, phải dập mau… Ta phải về đấy! Nào, Nhàn!
Ông Thình	– Ở đấy đã! Đã có người dập lửa! Cứu người cần hơn! Các anh ở đây đã! Cứu người! Cấp cứu!
Văn Sửu	– Cấp Cứu! Cấp Cứu!
Ông Độp	– Bác Nha bị bỏng… Rước đuốc… Đuốc cháy trụ sở… Thuốc pháo nổ…
Ông Nha	– Ôi Hưng, đồng chí thuyền trưởng viễn… viễn…
Văn Sửu	– Bác Nha! Bác đã tỉnh?
Ông Nha	– Lễ rước đuốc mừng công… kết thúc tốt đẹp chứ Sửu?
Văn Sửu	– Báo cáo bác… dù sao vẫn tốt đẹp ạ. Chúng em đưa bác lên con tàu… chở phân này… đến bệnh viện cấp cứu ạ.

Câu 4: Tóm tắt các hành động làm nảy sinh xung đột và giải quyết xung đột giữa Tiến và Hưng; giữa Tiến, Hưng và Xoan, Nhàn; giữa Hưng và Nhàn trong văn bản (làm vào vở):

Khi soạn văn 8 bài Thuyền trưởng tàu viễn dương, bạn sẽ thấy có các hành động làm nảy sinh xung đột và cách giải quyết. Đây cũng là yếu tố nên soạn kỹ để hiểu được ý nghĩa tác phẩm muốn nhấn mạnh.

Hành động làm nảy sinh xung đột:

• Hưng và Tiến lái tàu chở phân đạm về địa phương, Hưng bỏ Lễ tổng kết phong trào thi đua của xã để về tàu chở phân đạm của mình vì chán ngấy trò lố lăng, ngu xuẩn mình là thuyền trưởng tàu viễn dương.
• Xoan và Nhàn dẫn đám thanh niên xã xuống tàu bốc phân đạm lên bờ, Hưng theo lời Tiến trốn vào trong thùng để tránh mặt Xoan và Nhàn.
• Xoan cố ý đòi gặp thuyền trưởng, Tiến cố giấu chuyện về thuyền trưởng của mình.
• Hưng tạo ra tiếng động trong thùng, cho là chuột trong đó, Xoan muốn giết chuột, Tiến cố ý ngăn lại.
•  Vụ nổ kho pháo trụ sở xã xảy ra, Hưng ra khỏi thùng.

Hành động giải quyết xung đột: Hưng nói thật với Nhàn việc của mình đã nói dối và lái tàu đưa ông Toàn Nha đi cấp cứu trên con tàu chở phân đạm.

Câu 5: Phân tích một số thủ pháp trào phúng trong văn bản.

Trong Thuyền trưởng tàu viễn dương (Lưu Quang Vũ), màn kịch sử dụng một số thủ pháp trào phúng:

+ Tạo tình huống hài, xung đột kịch: Hưng lái tàu chở phân đạm nhưng được xem và giới thiệu là thuyền trưởng tàu viễn dương một cách long trọng; khi Hưng thấy chán sự giả dối, ngu xuẩn thì Xoan và Nhàn xuất hiện buộc anh phải trốn vào thùng để cho Tiến đối phó với hai cô gái; Xoan nghe thấy tiếng động trong thùng tưởng là chuột nên đòi giết, Tiến hết sức can ngăn; Hưng xuất hiện với vai trò là người lái tàu chở phân đạm đưa ông Toàn Nha đi cấp cứu, ông Toàn Nha vẫn cho rằng mình đang được chở đi trên con tàu viễn dương do thuyền trưởng thân chinh cầm lái…

+ Tác giả sử dụng ngôn ngữ mang tính châm biếm, ví dụ như việc gọi các nhân vật là “háo danh sĩ”, hay sử dụng từ ngữ mang tính giễu nhại như “viễn dương cơ”, “biển cơ”…

+ Miêu tả hành động nhân vật hài hước, ví dụ như ông Toàn Nha được đưa đi cấp cứu trên tàu chở phân đạm vẫn cố ngồi dậy vung tay hô khẩu hiệu trước khi ngã gục.

Câu 6: Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết văn bản trên là hài kịch?

– Nhân vật hài kịch là đối tượng của tiếng cười: ông Toàn Nha là hiện thân đầy đủ cho người có bệnh sĩ trong xã hội . Các nhân vật khác đều vì cái bệnh sĩ của ông Toàn Nha mà rơi vào tình thế dở khóc dở cười.

– Hành động hài kịch của các nhân vật tạo ra tính hài. Đó là hành động chui vào thùng trốn của Hưng, hành động ngồi lên thùng Hưng đang trốn rồ tưởng có chuột trong thùng của Nhàn, ông Toàn Nha bị thương được đưa đi cấp cứu vẫn tưởng con tàu chở phân đạm là tàu viễn dương..

– Xung đột hài kịch trong màn kịch này là xung đột giữa cái thấp kém với cái thấp kém. Xung đột kịch nảy sinh từ căn bệnh sĩ của ông Toàn Nha, từ đó các nhân vật khác bị buộc phải nói dối, làm dối, báo cáo láo…

– Lời thoại tạo tính hài, góp phần thúc đẩy xung đột hài kịch phát triển: Ví dụ lời thoại chất vấn – chối cãi của Xoan và Tiến về thuyền trưởng chở phân đạm; lời thoại cầu xin – từ chối Xoan và Tiến về việc giết chuột trong thùng; lời thoại của ông Toàn Nha về vụ nổ kho pháo và cách ông hô khẩu hiệu khi được đưa đi cấp cứu…

– Thủ pháp trào phúng trong màn kịch như: sử dụng ngôn từ mang tính châm biếm, ví dụ như việc gọi các nhân vật là “háo danh sĩ”, hay sử dụng ngôn từ mang tính giễu nhại như “viễn dương cơ”, “biển cơ”… hau miêu tả hành động nhân vật hài hước, ví dụ ông Toàn Nha được đưa đi cấp cứu trên tàu chở phân đạm vẫn cố ngồi dậy vung tay hô khẩu hiệu trước khi ngã gục;…

– Chủ đề của màn kịch là phê phán, chế giễu “bệnh sĩ” – một thói xấu trong xã hội.

Câu 7: Cùng các bạn trong nhóm phân vai, diễn xuất hoặc đọc diễn cảm một cảnh trong văn bản trên.

(Học sinh theo sự phân công của giáo viên tổ chức sân khấu hóa một cảnh trong màn kịch này).

 

Xem thêm:

• Nam quốc sơn hà nam đế cư: Câu thơ trong tác phẩm của Lý Thường Kiệt
• Tuyển tập phân tích bài thơ Nam quốc sơn hà mới nhất

Kết luận

Thuyền trưởng tàu viễn dương là một tác phẩm hay và ý nghĩa, giúp bạn khám phá nhiều điều thú vị. Nếu soạn bài đầy đủ, học sinh sẽ tiếp thu kiến thức dễ dàng, hiểu rõ giá trị văn bản này mang lại.